سوزن، ابزاری جادویی در دستان هنرمندان
سوزن، این ابزار ظریف و کاربردی، یار دیرینه بشر در خلق و آفرینش بوده‌است. قدمت این یار دیرینه به دوران پارینه سنگی می‌رسد، زمانی که انسان‌های اولیه از استخوان، شاخ و چوب حیوانات برای ساخت سوزن‌های ابتدایی استفاده می‌کردند. از استخوان‌های ظریف تا فلزات سخت و از رگه‌های ضخیم درختان تا پلاستیک‌های امروزی، سوزن سفری پرفراز و نشیب را در طول تاریخ پیموده‌است.
تاریخچه
در مصر باستان، سوزن‌هایی از جنس استخوان حیوانات با قدمتی حدود 3000 سال قبل از میلاد کشف شده‌اند. در آفریقا، رگه‌های ضخیم درختان نقش سوزن را ایفا می‌کردند و نخ‌های گیاهی به آن‌ها بسته می‌شد. با پیشرفت تکنولوژی، سوزن‌ها از فلزاتی مانند برنز، آهن و فولاد ساخته شدند که رومی‌ها و چینی‌ها در تولید این فلزات پیشگام بودند.
در دوران باستان، از سوزن‌ها برای دوخت پوست حیوانات و ساخت لباس و سرپناه، ساخت ابزار مانند سبد و تور و هم‌چنین تزئینات و سوزن‌دوزی و گلدوزی استفاده می‌شد. در قرون وسطی، سوزن‌ها عمدتاً از فولاد ساخته می‌شدند و کاربردهای وسیع‌تری از جمله تولید لباس، لباس نظامی و حتی در تولید زره پیدا کردند.
قرن شانزدهم نقطه عطفی در تاریخ سوزن بود. اختراع چرخ خیاطی انقلابی در صنعت نساجی ایجاد کرد و به دنبال آن، سوزن‌های تخصصی برای انواع مختلف پارچه و تکنیک‌های دوخت طراحی و تولید شدند. اختراع ماشین‌آلات نیز تولید انبوه سوزن‌ها را به ارمغان آورد و این ابزار ظریف در دسترس عموم قرار گرفت.
امروزه شاهد تنوع بی‌نظیری از سوزن‌ها در بازار هستیم. از سوزن‌های ظریف خیاطی تا سوزن‌های ضخیم صنعتی، از سوزن‌های گلدوزی و سوزن‌دوزی تا سوزن‌های پزشکی، هر کدام کاربردی خاص و منحصر به فرد دارند. جنس سوزن‌ها نیز از فولاد و استیل تا پلاستیک و مواد دیگر متغیر است.
انواع سوزن
درست همانطور که یک آشپز ماهر به انواع چاقو برای برش‌های مختلف نیاز دارد، دنیای خیاطی و صنایع دستی نیز با انبوهی از سوزن‌های متنوع روبرو است. هر سوزن با ویژگی‌های خاص خود برای هدف ویژه‌ای ساخته شده‌است. در ادامه با انواع سوزن و کاربرد آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم:
سوزن‌های دستی
جوالدوز
این سوزن قدرتمند با بدنه‌ای بلند و محکم، برای دوخت پارچه‌های ضخیم مانند پشتی، برزنت و گونی ساخته شده‌است. سوراخ بزرگ آن عبور نخ‌های کلفت را آسان‌تر می‌کند.
پلاستیک
سوزن‌های پلاستیکی با طول زیاد و سوراخ‌های درشت، برای دوخت پنل‌های پلاستیکی و مکرومه‌بافی کاربرد دارند.
لحاف‌دوزی
همانطور که از نامش پیداست، این سوزن ضخیم و بلند برای دوخت لحاف و تشک به کار می‌رود تا به راحتی از لایه‌های مختلف پارچه عبور کند.
سوزن‌های ظریف کار
گلدوزی
سوزن‌های گلدوزی با بدنه‌ای ظریف و نوکی تیز، برای دوخت‌های ریز و ایجاد طرح‌های زیبا روی پارچه مناسب هستند. طول و قطر آن‌ها با توجه به نوع گلدوزی و پارچه انتخاب می‌شود.
روبان‌دوزی
این سوزن‌ها دارای سوراخ بزرگتری نسبت به سوزن‌های گلدوزی هستند تا بتوانند به راحتی از روبان‌های تزئینی عبور کنند.
منجق‌دوزی
سوزن‌های منجق‌دوزی بسیار ظریف و با سوراخ درشت هستند و برای دوخت انواع مهره و منجاق به کار می‌روند.
چرم‌دوزی
چرم، ماده‌ای محکم است که به سوزن‌های تیز و برنده نیاز دارد. سوزن‌های چرم‌دوزی نوکی تیز و بدنه‌ای محکم دارند تا بتوانند به راحتی از چرم عبور کنند.
سوزن‌هایی با کاربردهای خاص
تشک‌دوزی
شبیه سوزن لحاف‌دوزی اما با نوکی گردتر، برای دوخت تشک و بالش بدون آسیب زدن به الیاف داخلی به کار می‌رود.
سرمه‌دوزی
سوزن‌های سرمه‌دوزی برای دوخت نخ‌های فلزی سرمه که وزن بیشتری دارند، از بدنه‌ای محکم‌تر و سوراخی بزرگ‌تر برخوردارند.
ملحفه
این سوزن‌ها شبیه سوزن‌های جوالدوز هستند اما با بدنه‌ای ظریف‌تر که برای دوخت پارچه‌های نازک‌تر مانند ملحفه مناسب است.
ژورژ‌دوزی
پارچه‌های ظریف ژورژ نیازمند سوزن‌های بسیار نازک و نوک تیز هستند تا بافت لطیف پارچه را حفظ کنند.
سوزن‌های چرخ‌خیاطی
انتخاب سوزن مناسب برای چرخ خیاطی، نقشی کلیدی در کیفیت و ظرافت دوخت شما دارد. هر نوع سوزن با ویژگی‌های خاص خود برای نوع خاصی از پارچه و دوخت طراحی شده‌است. در ادامه به معرفی تعدادی از سوزن‌های رایج چرخ خیاطی و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم.
DC
سوزن‌های ته گرد و کوتاه که برای چرخ‌های سردوز، سه نخ، ریشه‌بندی یا استرج استفاده می‌شوند. این سوزن‌ها به سوزن‌های زیگزاگ نیز معروف هستند.
DB
سوزن‌های ته گرد و بلند که برای چرخ‌های راسته دوز مناسب هستند.
DV
سوزن‌های مخصوص چرخ‌های میان‌دوز.
HA
سوزن‌های بغل صاف که برای چرخ خیاطی‌های خانگی مانند ژانومه، فاف، کاچیران و ... به کار می‌روند. از این نوع سوزن برای جادکمه زدن و چرخ گلدوزی نیز استفاده می‌شود.
DP/HA
سوزن‌های ژرسه‌دوزی که برای ریون‌دوزی، پارچه‌های‌کشی، نازک‌دوزی و استرج مصرف می‌شوند. به این سوزن‌ها دم سیاه و ته سوخته نیز می‌گویند.
پس‌دوزی
این سوزن‌ها با ظاهری سرکج و منحنی برای دوخت‌های معکوس و پس‌دوزی به کار می‌روند.
نکاتی برای انتخاب سوزن چرخ خیاطی:
اکنون که با انواع سوزن و کاربرد آن‌ها آشنا شدیم، بهتر است تا با رعایت این نکات، بهترین سوزن را انتخاب کنیم.
جنس پارچه
اولین قدم در انتخاب سوزن، توجه به جنس پارچه است. سوزن‌های مختلف برای پارچه‌های ضخیم، نازک، کشی و ... طراحی شده‌اند.
نوع دوخت
نوع دوخت شما نیز در انتخاب سوزن نقش دارد. برای مثال، سوزن‌های زیگزاگ برای دوخت‌های تزئینی و سوزن‌های راسته‌دوز برای دوخت‌های صاف مناسب هستند.
شماره سوزن
سوزن‌ها در ضخامت‌های مختلف تولید می‌شوند. هرچه شماره سوزن بیشتر باشد، سوزن ضخیم‌تر است. برای پارچه‌های ضخیم از سوزن‌های ضخیم‌تر و برای پارچه‌های نازک از سوزن‌های نازک‌تر استفاده کنید.
راهنمای شماره سوزن‌ها
شماره (70-60) 8تا10: پارچه‌های ظریف و سبک مانند پارچه ابریشمی و حریر
شماره (80-75) 11 و 12: مناسب پارچه‌های سبک مانند پنبه‌ای و ساتن.
شماره 90/14: مناسب برای پارچه‌های با ضخامت متوسط مانند پارچه‌های کتان و پشمی نازک
شماره 100/16: مناسب پارچه‌های ضخیم مانند پارچه‌های جین، فاستونی و پرده
شماره110/18: مناسب پارچه‌های ضخیم و سنگین مانند پارچه‌های جین سنگین
شماره 120/20: این سوزن‌ها، نوک تیز ندارند، در نتیجه مناسب پارچه‌های خیلی خیلی ضخیم هستند و معمولا برای چرخ‌خیاطی استفاده نمی‌شوند.
نتیجه‌گیری
سوزن، این اختراع کوچک اما حیاتی، از دوران باستان تا به امروز، در کنار بشر برای خلق و هنرنمایی حضور داشته‌است. دنیای سوزن‌ها بسیار فراتر از یک میلۀ باریک است. از سوزن‌های ظریف گلدوزی تا سوزن‌های محکم جوالدوز، هر کدام نقشی خاص در دوخت و دوز، تزیینات و حتی پزشکی ایفا می‌کنند.
با انتخاب سوزن مناسب، می‌توانید به بهترین نتیجه در کار خود دست پیدا کنید.
زهرا رضوانیان